Κυριακή 9 Νοεμβρίου 2008

Η ελευθερία του λόγου και τα προσωπικά δεδόμενα

Η έννοια ελευθερία του λόγου αναφέρεται στην δυνατότητα έκφρασης χωρίς λογοκρισία. Γενικότερα, όμως η ελευθερία του λόγου δεν θεωρείται ότι εμπεριέχει μόνο τον προφορικό και τον γραπτό λόγο αλλά περιλαμβάνει και άλλες μορφές έκφρασης όπως την τέχνη.
Τα πρώτα δείγματα της ελευθερίας του λόγου εμφανίζονται στην ομηρική εποχή καθώς στις συγκεντρώσεις καλούνται να μιλήσουν όσοι έχουν κάτι να πουν. Άλλωστε ο ιδανικός ήρωας έπρεπε να διαπρέπει με τον λόγο στην αγορά όπως με τα ανδραγαθήματα στον πόλεμο να είναι δηλαδή «μύθων τε ρητήρ έργων τε πρηκτήρ». Αυτή είναι η διατύπωση ενός ομηρικού ιδανικού το οποίο απέκτησε διαχρονική αξία. Στην κλασική Αθήνα δεσπόζει το δημοκρατικό πολίτευμα που κατοχυρώνει το δικαίωμα της ισηγορίας δηλαδή της ισότητας του λόγου. Η ισηγορία όμως θα ήταν χωρίς αντικείμενο αν δεν συνοδευόταν από το δικαίωμα της πλήρους ελευθερίας του λόγου, της παρρησίας. Μάλιστα οι ρήτορες συνήθιζαν να ζητούν να εξασφαλίσουν την παρρησία από το ακροατήριο για να προλάβουν τυχόν αντιδράσεις του στα λεγόμενα τους.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ελευθερία του λόγου κατοχυρώθηκε από την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών στις 10 Δεκεμβρίου του 1948. Παρόλα αυτά όμως δεν αντιλαμβάνονται όλες οι κοινωνίες την ελευθερία του λόγου με τον ίδιο τρόπο. Σχεδόν όλα τα κράτη θέτουν περιορισμούς, βασιζόμενους στα δικά τους ηθικά κριτήρια και την δική τους ιστορία. Για παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο απαγορεύει την «προώθηση της τρομοκρατίας», μετά από ψήφισμα που έγινε κατόπιν το γνωστό τρομοκρατικό χτύπημα του 2004. Η Τουρκία απαγορεύει την «προσβολή της τουρκικότητας» και ούτω καθεξής. Μια μορφή περιορισμού που σχεδόν όλα τα κράτη ακολουθούν είναι εκείνη που αφορά την συκοφαντική δυσφήμηση.
Ίσως αυτό να είναι και το μόνο όριο που θα πρέπει να έχει η ελευθερία του λόγου. Δηλαδή να σταματάει όταν μετατρέπεται σε συκοφαντική δυσφήμηση ή προσβάλει ένα άτομο χρησιμοποιώντας τα προσωπικά του δεδομένα. Η ελευθερία του λόγου είναι όντως ένα μεγάλο επίτευγμα στην εξελικτική ιστορία του ανθρώπου, μεγαλύτερο μάλιστα και από την ανακάλυψη της φωτιάς. Ο άνθρωπος δεν προσπάθησε μόνο να κάνει την ζωή του ευκολότερη και πιο άνετη, αλλά σκέφτηκε να θεσπίσει νόμους με τους οποίους θα μπορούσε να συνεργαστεί και να ζήσει αρμονικά με τους άλλους ανθρώπους.
Η ελευθερία του λόγου κρίνεται ως μεγάλο επίτευγμα γιατί έδωσε το δικαίωμα στους ανθρώπους να σκέφτονται και να διατυπώνουν τις σκέψεις τους ελεύθερα χωρίς περιορισμούς. Όσο και αν ακούγεται αυτό ιδανικό όμως, όσο και ελεύθερος να είναι ο λόγος, οι άνθρωποι δεν μπορούν να προσβάλλουν ο ένας τον άλλον με σχόλια για τα προσωπικά τους δεδομένα όπως π.χ να σχολιάζουν αρνητικά την φυλετική τους προέλευση, να μιλούν υβριστικά για την οικογενειακή τους κατάσταση ή να φέρονται υποτιμητικά σε ευαίσθητες ηλικιακές ομάδες όπως τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Αυτό γιατί αν συμβαίνουν τα παραπάνω θίγονται τα ίσα δικαιώματα τα οποία έχουν όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως.
Όπως αναφέρθηκε στον πρόλογο όμως η ελευθερία του λόγου περιλαμβάνει εκτός από τον γραπτό και τον προφορικό λόγο κι άλλες μορφές έκφρασης όπως η τέχνη. Στην περίπτωση της τέχνης έχουν υπάρξει ποικίλες αντιδράσεις σχετικά ε το αν υπάρχουν όρια στις μορφές έκφρασης των καλλιτεχνών.
Στην χώρα μας πολλά είναι τα παραδείγματα καλλιτεχνικών δημιουργημάτων που προκάλεσαν αντιδράσεις σε μεγάλο αριθμό του πληθυσμού. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της πολυσυζητημένης αφίσας του Τζίμη Πανούση η οποία απεικόνιζε μία κότα με φωτοστέφανο να κρατά ένα αυγό επίσης με φωτοστέφανο. Η εκκλησιαστική κοινότητα αντέδρασε έντονα υποβάλλοντας μήνυση εναντίον του καλλιτέχνη θεωρώντας ότι προσβάλλει θρησκευτικά σύμβολα. Κανείς όμως δεν μπορεί να κατηγορήσει ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα τέτοιου είδους γιατί απλούστατα δεν είναι υποχρεωτικό να ειρωνεύεται θρησκευτικά σύμβολα επειδή η απεικόνισή του μας θυμίζει κάποια από αυτά. Άλλωστε η πίστη δεν χρειάζεται προκαταλήψεις.
Αντιδράσεις υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν στις κοινωνίες των ανθρώπων για διάφορα ζητήματα τα οποία δεν μπορούν εύκολα να οριοθετηθούν όπως η ελευθερία του λόγου. Αυτή δεν είναι όμως η φύση του ανθρώπου; Να σκέφτεται, να αντιδρά, να συνδιαλέγεται.

Δεν υπάρχουν σχόλια: